Ο ρόλος των πατέρων στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό

Είναι αλήθεια ότι η αναγγελία μιας εγκυμοσύνης σε μία οικογένεια στρέφει πάντα και σχεδόν αποκλειστικά το ενδιαφέρον του συγγενικού και φιλικού περιβάλλοντος, αλλά και του χώρου των επαγγελματιών υγείας στη μέλλουσα μητέρα κυρίως λόγω των εμφανών σωματικών αλλαγών που συντελούνται σε εκείνη. Αλήθεια είναι επίσης ότι ο επικείμενος ερχομός μιας καινούριας ζωής επιφέρει αλλαγές –ψυχολογικές, οικονομικές και κοινωνικές στην κοινή ζωή του ζευγαριού. Γεγονός πάντως παραμένει ότι τουλάχιστον το ενδιαφέρον της σύγχρονης βιβλιογραφίας σχετικά με την περιγεννητική περίοδο δεν στέκεται μόνο στη γυναίκα αλλά και στον άνδρα που πρόκειται να γίνει γονιός. Υπάρχει μία εκτενής βιβλιογραφία με κεντρικό θέμα τη βίωση της εμπειρίας της εγκυμοσύνης και του τοκετού από τους άνδρες, τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις ανησυχίες που αυτή η εμπειρία τους προκαλεί. Οι μελλοντικοί πατέρες στη διάρκεια αυτής της περιόδου διαμορφώνουν το ρόλο τους υπό το πρίσμα μιας σειράς παραγόντων, κοινωνικών, πολιτισμικών, ψυχολογικών. Όποιο ρόλο και αν επιλέξουν όμως, έχει διαπιστωθεί ότι η ψυχοσωματική προετοιμασία του ζευγαριού για τον τοκετό και τη γονεϊκότητα προσαρμοσμένη και στις ανάγκες της πατρότητας μπορεί να συμβάλει στην ενεργή συμμετοχή του μελλοντικού πατέρα στη διάρκεια της περιγεννητικής περιόδου και τελικά να βοηθήσει το ζευγάρι να υποδεχθεί ομαλά τη νέα περίοδο της ζωής του.

Τα συναισθήματα των πατέρων

Η εγκυμοσύνη φαίνεται να δημιουργεί στους μελλοντικούς πατέρες τόσο θετικά συναισθήματα, όσο και αρνητικά. Από τη μία πλευρά αισθάνονται χαρά για την άφιξη της καινούριας ζωής, από την άλλη πλευρά αισθάνονται φόβο για την υγεία της συντρόφου τους, την εξέλιξη της εγκυμοσύνης και την υγιή ανάπτυξη του εμβρύου. Φαίνονται ακόμα να εκδηλώνουν ανησυχίες για τη δυνατότητά τους να ανταπεξέλθουν στις νέες οικονομικές απαιτήσεις. Παράλληλα, νιώθουν ότι η σχέση τους με τη σύντροφό τους διασχίζει μεταβατικό στάδιο και αισθάνονται να μπαίνουν στο περιθώριο. Τέλος, αμφιβάλλουν για την ικανότητά τους να φανούν χρήσιμοι και πραγματικοί βοηθοί στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού και ανησυχούν για το νέο πατρικό ρόλο που καλούνται να αναλάβουν.
Οι μελλοντικοί πατέρες δείχνουν να ανησυχούν για τη σωματική και ψυχική υγεία της συντρόφου τους, καθώς παρατηρούν το σώμα της, τις διατροφικές της συνήθειες και την ψυχική της διάθεση να αλλάζουν διαρκώς. Η ασυνήθιστη συχνότητα εκδήλωσης σωματικών συμπτωμάτων σε εκείνη, όπως ναυτίες, εμετούς, αϋπνίες και το αίσθημα της διαρκούς κόπωσης, τους προκαλεί ανησυχία, παρόλο που γνωρίζουν πως πρόκειται για συνήθη συμπτώματα εγκυμοσύνης. Τις πρώτες εβδομάδες κύησης, πολλοί άνδρες φοβούνται την απροσδόκητη διακοπή της εγκυμοσύνης, με αποτέλεσμα να γίνονται υπερπροστατευτικοί απέναντι στις συντρόφους τους. Αργότερα, αρκετοί θα ανησυχήσουν για την υγιή ανάπτυξη του εμβρύου, γι’αυτό και θα θελήσουν να είναι ενήμεροι για όλες τις ιατρικές εξετάσεις.
Ο ερχομός ενός παιδιού επηρεάζει και την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, γεγονός που ανησυχεί πολλούς άνδρες. Συνήθως, είναι εκείνοι που πρώτοι θα σκεφθούν ότι τα οικογενειακά έξοδα θα αυξηθούν. Παράλληλα σκέπτονται το ενδεχόμενο της αποχής της συντρόφου τους από την εργασία τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα.
Συχνά αναφέρεται πως η περιγεννητική περίοδος βιώνεται από το ανδρικό φύλο σαν μία φάση σαρωτικών αλλαγών. Η διαπροσωπική σχέση με τη σύντροφο επηρεάζεται με πρώτη επίπτωση την ατονία της σεξουαλικής τους ζωής. Στη συνέχεια, αισθάνονται την καθημερινότητά τους να αλλάζει, καθώς η διατροφή, ο ελεύθερος χρόνος τους και η διανομή των οικιακών εργασιών διαφοροποιούνται αισθητά. Ο διάλογος και οι συζητήσεις για την κοινή ζωή μετατρέπονται σε ένα μονόλογο της συντρόφου για την άφιξη της καινούριας ζωής και αυτή η μονοπώληση του ενδιαφέροντος προκαλεί συχνά στον άνδρα γονιό αισθήματα ζήλιας και παραμέλησης.
Όσο πλησιάζει η μέρα του τοκετού, οι άνδρες φαίνονται να αμφισβητούν τις ικανότητες τους να βοηθήσουν και αισθάνονται ανασφαλείς, ακόμα και όταν έχουν παρακολουθήσει συναντήσεις ψυχοπροφυλακτικής προετοιμασίας τοκετού. Δεν είναι σίγουροι πια εάν επιθυμούν να παραβρίσκονται μέσα στην αίθουσα τοκετού, γιατί φοβούνται ότι δεν θα αντέξουν στη θέα της γυναίκας τους να πονάει, ότι δεν θα διατηρήσουν την ψυχραιμία τους και ότι θα επιδράσουν αρνητικά στην εξέλιξη του τοκετού.
Τέλος, αρκετοί μελλοντικοί πατέρες προβληματίζονται με το νέο γονεϊκό ρόλο τους. Υπάρχει βέβαια το πρότυπο του δικού τους πατέρα και οι εικόνες των προσωπικών βιωμάτων, αλλά αρκετές φορές αισθάνονται ότι χρειάζεται να διαφοροποιηθούν, καθώς αυτά δεν ανταποκρίνονται στις σκέψεις τους για το νέο τους ρόλο, είτε λόγω διαφορετικών προσωπικοτήτων και πεποιθήσεων, είτε λόγω διαφορετικών κοινωνικών και οικογενειακών συνθηκών.

Ο ρόλος των πατέρων

Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία, ο ρόλος του μελλοντικού πατέρα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι ασαφής. Τα μηνύματα που δέχεται καθημερινά είναι αντιφατικά, καθώς καλείται να είναι ταυτόχρονα σκληρός και ευαίσθητος, συμμετέχων και απών, με αποτέλεσμα την πλήρη σύγχυσή του σε μία περίοδο με αυξημένες ανάγκες για τον ίδιο. Αντιθέτως, σε άλλες παραδοσιακές κοινωνίες, ο ρόλος του πατέρα στην εγκυμοσύνη καθορίζεται από τα ήθη και τα έθιμα της κάθε κοινωνίας. Για παράδειγμα, στο Μεξικό πιστεύεται ότι ένας μελλοντικός πατέρας δεν πρέπει να μεθάει στη διάρκεια της εγκυμοσύνης της γυναίκας του, γιατί το μωρό μπορεί να γεννηθεί αδύναμο, με συγγενείς ανωμαλίες ή νεκρό. Στην Ταϋλάνδη, κάθε μελλοντικός πατέρας πρέπει να φτιάξει μια στοίβα καυσόξυλων που να μοιάζει με μήτρα, την οποία θα καλύψει με αγκαθωτά κλαδιά για να κρατήσει μακρυά τα κακά πνεύματα και με αυτό τον τρόπο να προστατεύσει το αγέννητο παιδί του. Με λίγα λόγια, η συμπεριφορά ενός μελλοντικού πατέρα θα πρέπει πάντα να αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ήρεμου οικογενειακού περιβάλλοντος και στην προστασία της μητέρας και του αγέννητου παιδιού.
Ο ρόλος του άνδρα στον τοκετό διαφοροποιείται αναλόγως τη γεωγραφική περιοχή, την κουλτούρα, την κοινωνική τάξη, την προσωπικότητα και τις προηγούμενες εμπειρίες του άνδρα, τη σχέση και τις προσδοκίες του ζευγαριού και το αν η εγκυμοσύνη ήταν προγραμματισμένη ή τυχαία. Σε πολλές παραδοσιακές κοινωνίες οι άνδρες δεν παρευρίσκονται στον τοκετό, συμμετέχουν όμως με διάφορα τελετουργικά έξω από το δωμάτιο της γέννας, όπου συμβολικά μοιράζονται με τη γυναίκα τους τον πόνο του τοκετού. Στη δυτική κοινωνία, πριν 25 χρόνια ήταν αδιανόητο ένας άνδρας να παρευρίσκεται στη γέννηση του παιδιού του, σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή που σε περίπτωση απροθυμίας του πιθανώς να του ασκηθούν ισχυρές πιέσεις για το αντίθετο.
Μελέτες έχουν αποδείξει πως η παρουσία του μελλοντικού πατέρα στον τοκετό:
• Επιδρά θετικά στη σχέση του ζευγαριού.
• Μετατρέπει τον τοκετό από ένα απρόσωπο ιατρικό γεγονός σε οικογενειακή υπόθεση και αποτελεί μία θετική εμπειρία για τη γυναίκα και τον άνδρα.
• Μειώνει τα επίπεδα του πόνου, με αποτέλεσμα τη μειωμένη λήψη αναλγητικών και επισκληριδίου αναισθησίας.
• Εξοικειώνει τους πατέρες με τα παιδιά τους.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα της σεξουαλικής ζωής μετά τη γέννηση του παιδιού.
• Μπορεί να θεωρηθεί ενόχληση για τους επαγγελματίες υγείας, σε περίπτωση λιποθυμίας ή συνεχούς παρέμβασής τους.
Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό η παρουσία του πατέρα στον τοκετό να καθορίζεται από την επιθυμία του να βρίσκεται ή να απουσιάζει από την αίθουσα τοκετού.
Στην περίπτωση που ο άνδρας αποφασίσει να παρευρεθεί στη γέννηση του παιδιού του, παρατηρείται να υοθετεί έναν από τους παρακάτω τρεις ρόλους: του «προπονητή», του «συμπαίκτη» ή του «παρατηρητή». Οι πατέρες – «προπονητές» επιθυμούν να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους και της κατάστασης, γι’αυτό και παρατηρείται ότι έχουν ιδιαίτερα ενεργό συμμετοχή στον τοκετό, εφαρμόζοντας τις τεχνικές αναπνοών και χαλάρωσης και προτρέποντας τις γυναίκες τους να τους μιμηθούν. Οι άνδρες – «συμπαίκτες» δεν έχουν ανάγκη να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης, αισθάνονται μέλη της ομάδας και επιστρατεύουν όλες τους τις δυνάμεις στη σωματική και ψυχική υποστήριξη της γυναίκας τους. Τέλος, οι «παρατηρητές» στηρίζουν μεν συναισθηματικά και ηθικά, αλλά προτιμούν απλά να παρατηρούν τη διαδικασία και μεταθέτουν την ευθύνη της κατάστασης σε τρίτους.

Η ψυχροπροφυλακτικη προετοιμασια

Στη σύγχρονη δυτική κοινωνία, ο ρόλος του μελλοντικού πατέρα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι ασαφής. Τα μηνύματα που δέχεται καθημερινά είναι αντιφατικά, καθώς καλείται να είναι ταυτόχρονα σκληρός και ευαίσθητος, συμμετέχων και απών, με αποτέλεσμα την πλήρη σύγχυσή του σε μία περίοδο με αυξημένες ανάγκες για τον ίδιο. Αντιθέτως, σε άλλες παραδοσιακές κοινωνίες, ο ρόλος του πατέρα στην εγκυμοσύνη καθορίζεται από τα ήθη και τα έθιμα της κάθε κοινωνίας. Για παράδειγμα, στο Μεξικό πιστεύεται ότι ένας μελλοντικός πατέρας δεν πρέπει να μεθάει στη διάρκεια της εγκυμοσύνης της γυναίκας του, γιατί το μωρό μπορεί να γεννηθεί αδύναμο, με συγγενείς ανωμαλίες ή νεκρό. Στην Ταϋλάνδη, κάθε μελλοντικός πατέρας πρέπει να φτιάξει μια στοίβα καυσόξυλων που να μοιάζει με μήτρα, την οποία θα καλύψει με αγκαθωτά κλαδιά για να κρατήσει μακρυά τα κακά πνεύματα και με αυτό τον τρόπο να προστατεύσει το αγέννητο παιδί του. Με λίγα λόγια, η συμπεριφορά ενός μελλοντικού πατέρα θα πρέπει πάντα να αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ήρεμου οικογενειακού περιβάλλοντος και στην προστασία της μητέρας και του αγέννητου παιδιού.
Ο ρόλος του άνδρα στον τοκετό διαφοροποιείται αναλόγως τη γεωγραφική περιοχή, την κουλτούρα, την κοινωνική τάξη, την προσωπικότητα και τις προηγούμενες εμπειρίες του άνδρα, τη σχέση και τις προσδοκίες του ζευγαριού και το αν η εγκυμοσύνη ήταν προγραμματισμένη ή τυχαία. Σε πολλές παραδοσιακές κοινωνίες οι άνδρες δεν παρευρίσκονται στον τοκετό, συμμετέχουν όμως με διάφορα τελετουργικά έξω από το δωμάτιο της γέννας, όπου συμβολικά μοιράζονται με τη γυναίκα τους τον πόνο του τοκετού. Στη δυτική κοινωνία, πριν 25 χρόνια ήταν αδιανόητο ένας άνδρας να παρευρίσκεται στη γέννηση του παιδιού του, σε αντίθεση με τη σημερινή εποχή που σε περίπτωση απροθυμίας του πιθανώς να του ασκηθούν ισχυρές πιέσεις για το αντίθετο.
Μελέτες έχουν αποδείξει πως η παρουσία του μελλοντικού πατέρα στον τοκετό:
• Επιδρά θετικά στη σχέση του ζευγαριού.
• Μετατρέπει τον τοκετό από ένα απρόσωπο ιατρικό γεγονός σε οικογενειακή υπόθεση και αποτελεί μία θετική εμπειρία για τη γυναίκα και τον άνδρα.
• Μειώνει τα επίπεδα του πόνου, με αποτέλεσμα τη μειωμένη λήψη αναλγητικών και επισκληριδίου αναισθησίας.
• Εξοικειώνει τους πατέρες με τα παιδιά τους.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα της σεξουαλικής ζωής μετά τη γέννηση του παιδιού.
• Μπορεί να θεωρηθεί ενόχληση για τους επαγγελματίες υγείας, σε περίπτωση λιποθυμίας ή συνεχούς παρέμβασής τους.
Για όλους τους παραπάνω λόγους είναι σημαντικό η παρουσία του πατέρα στον τοκετό να καθορίζεται από την επιθυμία του να βρίσκεται ή να απουσιάζει από την αίθουσα τοκετού.
Στην περίπτωση που ο άνδρας αποφασίσει να παρευρεθεί στη γέννηση του παιδιού του, παρατηρείται να υοθετεί έναν από τους παρακάτω τρεις ρόλους: του «προπονητή», του «συμπαίκτη» ή του «παρατηρητή». Οι πατέρες – «προπονητές» επιθυμούν να έχουν τον έλεγχο του εαυτού τους και της κατάστασης, γι’αυτό και παρατηρείται ότι έχουν ιδιαίτερα ενεργό συμμετοχή στον τοκετό, εφαρμόζοντας τις τεχνικές αναπνοών και χαλάρωσης και προτρέποντας τις γυναίκες τους να τους μιμηθούν. Οι άνδρες – «συμπαίκτες» δεν έχουν ανάγκη να έχουν τον έλεγχο της κατάστασης, αισθάνονται μέλη της ομάδας και επιστρατεύουν όλες τους τις δυνάμεις στη σωματική και ψυχική υποστήριξη της γυναίκας τους. Τέλος, οι «παρατηρητές» στηρίζουν μεν συναισθηματικά και ηθικά, αλλά προτιμούν απλά να παρατηρούν τη διαδικασία και μεταθέτουν την ευθύνη της κατάστασης σε τρίτους.