Πως το περιβάλλον του τοκετού επηρεάζει τη γέννηση και τη μετέπειτα ζωή;
H προετοιμασία του περιβάλλοντος του τοκετού αποτελεί ένα σημαντικό μέρος της προετοιμασίας για τη γέννηση, καθώς το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα ένας τοκετός φαίνεται να επιδρά τόσο στη μητέρα, όσο και στο νεογέννητο, όχι μόνο κατά τη στιγμή της γέννησης, αλλά και στη μετέπειτα ζωή.
Μελέτες έδειξαν πως το περιβάλλον του τοκετού παίζει σημαντικό ρόλο στην έναρξη, την εξέλιξη και την ανάμνησή του. Ο τοκετός αποτελεί μία ψυχοσωματική λειτουργία. Για να κινητοποιηθεί ο μηχανισμός έναρξης και εξέλιξής του είναι απαραίτητη η ψυχική συμμετοχή της μητέρας – και αυτό θα γίνει μόνο όταν η ίδια αισθανθεί αυτοπεποίθηση, ασφάλεια, ηρεμία και οικειότητα στο χώρο τοκετού. Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο το γεγονός πως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) στηρίζει το δικαίωμα των γυναικών για επιλογή του τόπου τοκετού, των παρευρισκόμενων ατόμων σε αυτό το χώρο και το δικαίωμα της ιδιωτικότητας. Από την άλλη πλευρά, το περιβάλλον του τοκετού ασκεί σημαντική επίδραση στον τρόπο προσαρμογής του νεογέννητου στην εξωμήτρια ζωή. Η σύγχρονη ψυχολογία χαρακτηρίζει την εμπειρία του τοκετού ως καθοριστικό παράγοντα για την αντίληψη του ατόμου για τον κόσμο – φιλικό ή εχθρικό προς αυτόν -, υποστηρίζοντας πως ο τρόπος γέννησης ασκεί σημαντικές επιδράσεις στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού. Συχνά, όμως, οι μητέρες περιγράφουν την αίθουσα τοκετών ως έναν κρύο, αφιλόξενο, στενό, με δυνατό φωτισμό και χωρίς ιδιωτικότητα χώρο.
Τι σημαίνει όμως οικείο περιβάλλον
Τι σημαίνει όμως οικείο περιβάλλον και πως μπορούμε να δημιουργήσουμε κάτι τέτοιο. Ως «οικείο περιβάλλον» χαρακτηρίζεται ένας χώρος όπου «οικοδέσποινα» είναι η γυναίκα και «επισκέπτες» όλοι οι επαγγελματίες υγείας. Ένας χώρος που υπάρχει ιδιωτικότητα, ηρεμία, ελευθερία κινήσεων, οικεία ατμόσφαιρα, υποστήριξη, δυνατότητα ρύθμισης φωτισμού και θερμοκρασίας, δυνατότητα ενυδάτωσης και ελαφριάς τροφής, συνθήκες υγιεινής και μέσα για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε επείγοντος περιστατικού.
Η ιδιωτικότητα είναι μία έννοια που συχνά λείπει από τα μαιευτήρια, καθώς οι μητέρες κινούνται στους χώρους της αίθουσας τοκετών με ελάχιστο ιματισμό, γεγονός που μπορεί να προκαλεί σε ορισμένες από αυτές αίσθημα ντροπής. Το αίσθημα ντροπής φαίνεται να οδηγεί σε μείωση της μυομητρικής δραστηριότητας, επιφέροντας αναστολή της εξέλιξης του τοκετού. Κλείνοντας την πόρτα του δωματίου/αίθουσας τοκετών, δημιουργείται αίσθημα απομόνωσης, το οποίο οι μητέρες δείχνουν να το αναζητούν στη διάρκεια του τοκετού.
Η ηρεμία δείχνει σεβασμό σε αυτή τη στιγμή και διευκολύνει τη γυναίκα στη συγκέντρωση όλων των δυνάμεών της για την επιτέλεση του έργου της γέννησης. Στην ιδανική περίπτωση, δεν πρέπει να υπάρχει κανένα ηχητικό ερέθισμα. Σε μερικές περιπτώσεις, η χαμηλή, απαλή μουσική συμβάλλει στη δημιουργία ηρεμίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανάγκης για ηρεμία αποτελεί το γεγονός πως οι γυναίκες με γυαλιά ή φακούς επαφής τα αφαιρούν, προκειμένου να συγκεντρωθούν ολοκληρωτικά στο έργο τους.
Επίσης, είναι σημαντικό για μια μητέρα να μπορεί να επιλέγει και να αλλάζει στάσεις και θέσεις στη διάρκεια του τοκετού – να περπατά, να κάθεται, να γονατίζει, να στηρίζεται σε κάτι ή σε κάποιον, να ξαπλώνει. Γυναίκες που κινούνται και ενεργούν σύμφωνα με το ένστικτό τους στη διάρκεια του τοκετού, έχουν ταχύτερους, λιγότερο επώδυνους και λιγότερο παρεμβατικούς τοκετούς. Αλλάζοντας στάσεις στη διάρκεια του τοκετού, η μητέρα καταφέρνει να ανακαλύπτει τις θέσεις που ανακουφίζουν περισσότερο τον πόνο, ενώ διευκολύνουν την κάθοδο του εμβρύου.
«Οικεία ατμόσφαιρα» σημαίνει άτομα που η μητέρα γνωρίζει και επιθυμεί την παρουσία τους ή άτομα που δεν γνωρίζει από πριν, αλλά έχουν την ικανότητα να την πλησιάσουν και να την κάνουν να αισθανθεί άνετα και ασφαλής. «Οικεία ατμόσφαιρα» σημαίνει, επίσης, χώρος που να γνωρίζει ή να μην την τρομάζει, επιπλωμένο ως δωμάτιο και όχι καθαρά νοσοκομειακό περιβάλλον. Σημαίνει προσωπικά αντικείμενα που επιθυμεί να έχει μαζί της , ρούχα που επιθυμεί να φοράει εκείνη τη στιγμή. Σημαίνει γνώριμοι ήχοι, μουσική της επιλογής της, και οσμές, αρωματικά έλαια της επιλογής της, ή ήχοι και οσμές που δεν ενοχλούν και δημιουργούν ένα θετικό περιβάλλον – χαμηλοί ήχοι μηχανημάτων, απουσία αντισηπτικών και απολυμαντικών οσμών. Έρευνες έχουν δείξει πως ένα κρύο ή άγνωστο περιβάλλον προκαλεί την έκκριση αδρεναλινοειδών ουσιών, οι οποίες μειώνουν τις συστολές της μήτρας ή προκαλούν πιο επώδυνες, αλλά λιγότερο αποτελεσματικές συστολές, συντελώντας στην επιβράδυνση του τοκετού. Κατά συνέπεια ένα ήρεμο, καθησυχαστικό περιβάλλον θεωρείται αναγκαίο για την ομαλή εξέλιξη ενός τοκετού.
Η συναισθηματική, ενημερωτική και απτή υποστήριξη της μητέρας αποτελεί στοιχείο ενός οικείου περιβάλλοντος. Μια μητέρα μπορεί να επιθυμεί ενημέρωση για την πορεία του τοκετού της, βοήθεια στην αλλαγή θέσεων, ενθάρρυνση, καθοδήγηση ή την απλή παρουσία επαγγελματιών υγείας και συγγενικών προσώπων. Μελέτες αναφέρονται στο σπουδαίο ρόλο που διαδραματίζει στην εξέλιξη του τοκετού η δημιουργία σχέσης εμπιστοσύνης ανάμεσα στη μαία, τη γυναίκα και την οικογένεια της κατά τη διάρκεια του τοκετού, όπως επίσης, και στην ευεργετική επίδραση συγγενικών/φιλικών προσώπων. Γυναίκες οι οποίες είχαν συνεχή υποστήριξη από μαία και/ή συγγενικό – φιλικό πρόσωπο στη διάρκεια του τοκετού, παρουσίαζαν μεγαλύτερες πιθανότητες για αυτόματη έναρξη τοκετού, συντομότερους και λιγότερο παρεμβατικούς τοκετούς, μικρότερες πιθανότητες για χορήγηση αναλγησίας/αναισθησίας στη διάρκεια του τοκετού και μεγαλύτερη ικανοποίηση από την εμπειρία του τοκετού τους. Από την άλλη πλευρά, έχει παρατηρηθεί πως η παρουσία συγγενικών προσώπων – γυναικών χωρίς παιδιά ή με αρνητική εμπειρία τοκετού μπορεί να μεταφέρει φόβο και άγχος στη μητέρα, επιδρώντας αρνητικά στην εξέλιξη του τοκετού. Το ίδιο μπορεί να προκαλέσει η παρουσία ενός υπερβολικά αγχώδους πατέρα που φλυαρεί ή ενός μεγάλου αριθμού συγγενικών προσώπων μέσα στο δωμάτιο της γυναίκας.
Σε ένα οικείο περιβάλλον υπάρχει η δυνατότητα ρύθμισης φωτισμού και θερμοκρασίας, καθώς συχνά στη διάρκεια του τοκετού παρουσιάζεται στη μητέρα εναλλαγή αισθήματος ζέστης – κρύου και επιθυμίας ήπιου, ελάχιστου ή ανύπαρκτου φωτισμού. Κρίνεται, λοιπόν, αναγκαία η δυνατότητα αυξομείωσης του φωτισμού και της θερμοκρασίας ανάλογα με τις ανάγκες της.
Επίσης, σ’ ένα οικείο περιβάλλον υπάρχει η δυνατότητα ενυδάτωσης και ελαφριάς τροφής. Ο τοκετός είναι ένα έργο που απαιτεί σωματικές δυνάμεις και συχνά τα φάρμακα που χορηγούνται προκαλούν ξηροστομία. Σε μία μητέρα μπορεί να χορηγηθούν υγρά και ελαφριά τροφή στη διάρκεια του τοκετού, εφόσον το επιθυμεί. Δεν είναι πάντα απαραίτητη η ενδοφλέβια χορήγηση ορού, η οποία φαίνεται να φοβίζει πολλές γυναίκες, να περιορίζει την κινητικότητά τους και να τους προκαλεί αίσθημα ασθένειας.
Σε ένα οικείο περιβάλλον υπάρχουν πολύ καλές συνθήκες υγιεινής, που σημαίνει ένας καθαρός χώρος χωρίς τις ενοχλητικές οσμές των αντισηπτικών και απολυμαντικών υγρών. Ένας χώρος που θα υπάρχει τουαλέτα, ντουζιέρα / μπανιέρα για να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τις ανάγκες των γυναικών.
Τέλος, σε ένα οικείο περιβάλλον υπάρχουν τα μέσα για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε επείγοντος περιστατικού: Ανθρώπινο δυναμικό, τεχνολογία – τεχνογνωσία, φαρμακευτικό υλικό για την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων.
Πώς όμως το περιβάλλον επηρεάζει τον τοκετό;
Η φυσιολογία του τοκετού φαίνεται να διαταράσσεται από κάθε μορφή έντασης – άγχους. Έτσι, το περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την πρόοδο του τοκετού, την αντοχή στον πόνο, την ανάγκη για ιατρική παρέμβαση, την υγεία του εμβρύου και την ικανοποίηση των γυναικών από την εμπειρία του τοκετού τους. Πιο συγκεκριμένα, έρευνες έδειξαν ότι όλα τα θηλαστικά συμπεριλαμβανόμενου και του ανθρώπου ψάχνουν να βρουν ένα ασφαλές μέρος για να γεννήσουν. Σε πολλά θηλαστικά η απλή παρουσία παρατηρητή δρα ως στρεσογόνο ερέθισμα που προκαλεί μείωση των συστολών της μήτρας. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στον άνθρωπο. Το αίσθημα ανασφάλειας – φόβου ενεργοποιεί ένα μηχανισμό επιβίωσης, όπου αναστέλλεται η μυομητρική δραστηριότητα, με συνέπεια την αδυναμία διαστολής του τραχηλικού στομίου και τη μη πρόοδο του τοκετού. Αίσθημα φόβου μπορεί να δημιουργήσει ένα καθαρά νοσοκομειακό περιβάλλον, όπως και η αλλαγή περιβάλλοντος στη διάρκεια του τοκετού – από το σπίτι στο μαιευτήριο, από το χώρο αναμονής στην αίθουσα τοκετού -. Τον ίδιο μηχανισμό φαίνεται να ενεργοποιεί και το αίσθημα της ντροπής.
Οτιδήποτε προάγει την ηρεμία μίας μητέρας φαίνεται να επηρεάζει θετικά την πρόοδο του τοκετού και κατ’επέκταση να μειώνει τις πιθανότητες για χρήση φαρμάκων στον τοκετό. Η οικεία ατμόσφαιρα στον χώρο του τοκετού φαίνεται να συντελεί σε αυτό. Έρευνες έδειξαν ότι γυναίκες που γέννησαν σε οικείο περιβάλλον είχαν λιγότερη χρήση αναλγησίας / αναισθησίας στον τοκετό, περισσότερη κινητικότητα στη διάρκεια του τοκετού, λιγότερες αλλοιώσεις εμβρυικών παλμών, λιγότερο επεμβατικούς τοκετούς και ήταν περισσότερο ευχαριστημένες από την παρεχόμενη μαιευτική φροντίδα σε σύγκριση με γυναίκες που γέννησαν σε μία συμβατική αίθουσα τοκετού.
Επιπρόσθετα, η συνεχής υποστήριξη της γυναίκας από το ίδιο πρόσωπο σε όλη τη διάρκεια του τοκετού διευκολύνει τον έλεγχο του πόνου με αποτέλεσμα την μειωμένη ανάγκη για χρήση αναλγησίας. Φαίνεται πως η συνεχής υποστήριξη επιδρά καταλυτικά στον κύκλο ΦΟΒΟΣ – ΕΝΤΑΣΗ – ΠΟΝΟΣ , με αποτέλεσμα να ελέγχεται η ένταση της αντίδρασης στο αίσθημα του πόνου.
Τέλος, η κίνηση και η αλλαγή στάσεων ανάλογα με τη φάση του τοκετού δείχνουν να διευκολύνουν τον έλεγχο του πόνου, να βοηθούν την κάθοδο του εμβρύου, να μειώνουν τη διάρκεια του τοκετού, τις ιατρικές παρεμβάσεις, την ανάγκη περινεοτομών, τις μεγάλες ρήξεις, την απώλεια αίματος και να αυξάνουν στις επίτοκες το αίσθημα ελέγχου και συμμετοχής στον τοκετό τους.
Η εμπειρία της γέννησης
Η εμπειρία της γέννησης είναι ουσιαστική για την ενδυνάμωση και την εκπλήρωση της ζωής, τόσο για τη μητέρα, όσο και για το παιδί. H ενδυνάμωση των μητέρων αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη δημιουργία μίας καλής ανάμνησης του τοκετού τους, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην καλή ψυχική τους υγεία μελλοντικά. Η γέννηση είναι ένα μεγάλο ταξίδι από τον αγέννητο κόσμο της μήτρας στον έξω κόσμο της πραγματικότητας. Φαίνεται πως ό,τι γίνεται σε αυτό το ταξίδι και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά ο άνθρωπος σε αυτό το γεγονός, τον επηρεάζει για την υπόλοιπη ζωή του. Όσο χειρότερη είναι η εμπειρία αυτού του ταξιδιού, τόσο μεγαλύτερος ο φόβος για τη γέννηση.
Ο τρόπος με τον οποίο γεννιέται ένας άνθρωπος επηρεάζει και τη στάση του απέναντι στη ζωή. Ιατρικές παρεμβάσεις, όπως η σικιουλκία, η εμβρυουλκία και η καισαρική τομή, φαίνεται να οδηγούν στην τάση να αποσύρεται το άτομο μπροστά στην προοπτική αλλαγών και ευκαιριών στη ζωή, καθώς και να προσδοκά πάντα τη βοήθεια άλλων στις δύσκολες στιγμές. Όσο μεγαλύτερη είναι η ιατρική παρέμβαση, τόσο καταστροφικότερη είναι η επίδραση στη ζωή του παιδιού.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, πως το περιβάλλον του τοκετού έχει καταλυτική επίδραση όχι μόνο στην εξέλιξη του τοκετού και την παρούσα μητρική και εμβρυική υγεία, αλλά και στην μετέπειτα ζωή μητέρας και παιδιού. Παρουσιάζεται έτσι επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας ενός οικείου περιβάλλοντος τοκετού, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από ιδιωτικότητα, ηρεμία, ελευθερία κινήσεων, οικεία ατμόσφαιρα, υποστήριξη, δυνατότητα ρύθμισης φωτισμού και θερμοκρασίας, δυνατότητα ενυδάτωσης και ελαφριάς τροφής, συνθήκες υγιεινής και μέσα για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε επείγοντος περιστατικού.
Μία μαία, ως επαγγελματίας υγείας, οφείλει να είναι παρούσα σε όλη τη διαδικασία του τοκετού προκειμένου να στηρίξει και να προστατέψει τη μητέρα, το παιδί, την οικογένεια. Η μαία είναι παρούσα στον τοκετό για να επικοινωνεί με τις γυναίκες και τις οικογένειές τους, να αναπτύσσει σχέσεις εμπιστοσύνης με αυτές και να δημιουργεί ένα οικείο περιβάλλον τοκετού και στα οργανωμένα νοσηλευτικά ιδρύματα, αγνοώντας προκαταλήψεις σχετικά με τη φυλή, τη θρησκεία ή τον τρόπο ζωής των μητέρων και δίνοντας προτεραιότητα στις ανάγκες των ιδίων και των οικογενειών τους. Η γέννηση είναι ένας σταθμός στη ζωή της μητέρας και του παιδιού και οι επαγγελματίες υγείας καλούνται να τη σεβαστούν με οιοσδήποτε τρόπο.
